Wydziedziczenie i zachowek
Zachowek
Zachowek jest złożoną instytucją prawa spadkowego.
Ma on na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy w przypadku,
gdy spadkodawca w testamencie bądź w drodze darowizn uczynionych za życia
rozporządził swoim majątkiem w taki sposób, że osoby te nie dziedziczą w ogóle
bądź dziedziczą mniej od wysokości należnego im zachowku.
A zatem roszczenie o zapłatę lub uzupełnienie zachowku może pojawić się nie tylko w przypadku sporządzenia testamentu ale także, gdy dochodzi do dziedziczenia ustawowego,
a spadkodawca za życia dokonał darowizn, które zmniejszyły jego majątek tworzący masę spadkową.
Stosownie do art. 991 Kodeksu cywilnego:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku
z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”
Obliczanie zachowku to kilkuetapowy proces. W uproszczeniu rysuje się on następująco:
- oblicza się udział spadkowy, który przypadłby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym (nie biorąc pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia oraz spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni)
- ustala się ułamek stanowiący podstawę obliczenia zachowku – co do zasady będzie to 1/2, chyba że uprawniony jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy, wtedy ułamek ten wynosi 2/3
- określa się substrat zachowku czyli czystą wartość spadku – należy w tym celu:
a) określić wartość wszystkich aktywów wchodzących w skład spadku
b) pomniejszyć tę wartość o wysokość długów
c) dodać wartość zapisów windykacyjnych i darowizn dokonanych przez spadkodawcę za jego życia, przy czym nie dolicza się:
– darowizn drobnych, zwyczajowo przyjętych– tych dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od chwili otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku
– darowizn uczynionych w czasie, gdy spadkodawca nie miał zstępnych – tylko w przypadku obliczania zachowku należnego zstępnemu (nie dotyczy przypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego)
– darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa- tylko w przypadku obliczania zachowku należnego małżonkowi.
Ułamek określony w pkt 1) mnożymy przez ułamek ustalony w pkt 2). Ten wynik mnożymy przez kwotę stanowiącą substrat zachowku. Od tego wyniku należy odjąć korzyści otrzymane przez uprawnionego do zachowku od spadkobiercy (np. tytułem darowizn czy zapisów windykacyjnych). W ten sposób otrzymujemy wysokość zachowku należnego danemu uprawnionemu.
Przepisy opisujące szczegółowo sposób obliczania zachowku regulują art. od 991 do 1011 Kodeksu cywilnego.
Komu nie przysługuje zachowek?
Zachowek nie będzie przysługiwał rodzicom, którzy nie byliby powołani do spadku z ustawy. Będzie to miało miejsce, jeśli spadkobierca w dacie śmierci miał zstępnych. Zachowek nie przysługuje rodzeństwu. Nie przysługuje on też osobom wydziedziczonym, uznanym za niegodnych dziedziczenia, a także tym, które odrzuciły spadek oraz zrzekły się dziedziczenia po zmarłym. Nie przysługuje też małżonkowi, w stosunku do którego orzeczono separację.
O kwestii zachowku warto pomyśleć przy sporządzaniu testamentu, mocą którego testator zamierza powołać do spadku osoby spoza grona najbliższej rodziny bądź ustala odmienne od ustawowych udziały spadkowe, a także przy dokonaniu darowizny. W przypadku dokonania darowizny doliczanej do spadku, osoba na rzecz której ta darowizna została dokonana może zostać wezwana przez uprawnionego do zachowku do zapłaty kwoty potrzebnej do uzupełnienia należnego mu zachowku, jeżeli kwoty tej nie może uzyskać od spadkobierców.
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu,
a w przypadku gdy spadkodawca nie sporządził testamentu – od dnia otwarcia spadku.
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku. Stosownie do art. 1008 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W testamencie musi zostać podana dokładna przyczyna wydziedziczenia.
Warto pamiętać, iż zstępni wydziedziczonego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, zawierana w formie aktu notarialnego, przez spadkodawcę z przyszłym spadkobiercą (zrzekającym się), w wyniku której zrzekający się dziedziczenia zostaje wyłączony od dziedziczenia po spadkodawcy tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Zrzekający się dziedziczenia zostaje pozbawiony również prawa do zachowku. Jest to czynność prawna dwustronna i wymaga zgodnego oświadczenia
dwóch stron.
W braku odmiennego postanowienia umownego, umowa o zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych zrzekającego się.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę pomiędzy kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim zrzeczono się dziedziczenia.
NOTARIUSZ W ŁODZI
CZYNNOŚCI NOTARIALNE
Realizujemy czynności notarialne z zakresu prawa:
cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, spadkowego,
handlowego, gospodarczego oraz Prawa o notariacie